Roman nedir, özellikleri ve türleri nelerdir? (Kısaca)

Roman nedir? Roman özellikleri ve türleri nelerdir? Romanın tarihsel gelişimi nasıl oldu? Romanda yapı unsurları nelerdir? Roman hakkında bilinmesi gerekenleri kısaca derledik.

Roman nedir?

Roman; insanların iç dünyalarını, maceralarını, toplumsal bir olay yahut olguyu, insan ilişkilerini anlatan bir türdür. Romanda olay/olay örgüsü, zaman, mekân, kahramanlar, tema/konu, anlatıcı, bakış açısı yapıyı oluşturmaktadır.

Romanda yapı

Olay/olay örgüsü, zaman, mekân, kahramanlar ana unsurlardır. Tema/konu, anlatıcı, bakış açısı ise yan unsurlardır.

1. Tema/Konu: Tema soyutken konu ise daha somuttur. Diğer yapı unsurları tema etrafında oluşmaktadır.
2. Olay/Olay Örgüsü: Romanda yaşanan vakıalar birleşerek olay örgüsünü oluşturur. Bir başka ifadeyle tüm ögelerin belli bir yapı çevresinde oluşmasıdır.
3. Kahramanlar: Ana kahraman ve çevresindeki yardımcı kahramanlar, romanda tip ya da karakter olarak karşımıza çıkabilmektedir. Tip; bir toplumun, grubun, sınıfın, statünün temsilcisidir. Karakter ise diğer kişilerden ayrılan, kendine has yapısı olan kişilerdir. Romandaki kahramanlar psikolojik, fizyolojik ve sosyal anlamda ayrıntılı şekilde tahlil edilmektedir. Kısaca ruh çözümlemelerine geniş yer verildiğini söylemek mümkündür. Kahramanlar genel olarak insanlardır fakat bazı romanlarda ise hayvanlar kahraman olabilmektedir.
4. Mekân: Yaşanan olayların sahnesi durumundaki mekân, geniş olay ve fazlaca kahramanın yer aldığı romanlarda birden fazladır ve ayrıntılı şekilde betimlenmektedir.
5. Zaman: Olayın geçtiği an ve anlardır. Uzun bir edebî tür olan romanlarda zaman geniştir.
6. Anlatıcı: Romanlarda olayların anlatıcısı birinci tekil kişi yahut üçüncü tekil kişidir. Birinci tekil kişi olayların içindeyken üçüncü tekil kişi olayların dışında bir göz gibidir.
7. Bakış Açısı: Kahraman bakış açısı, ilahi bakış açısı, gözlemci bakış açısı olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Türk edebiyatında romanın tarihsel gelişimi

Türk edebiyatında çağdaş anlamda roman Tanzimat Edebiyatı ile birlikte görülmeye başlanmıştır. Tanzimat’tan önce mesnevi, halk hikâyesi, meddah hikâyeleri romanın yerini karşılayan türlerdir. Bu dönemde roman türü daha çok Fransız Edebiyatı etkisindedir. İlk olarak edebiyatımıza çeviri eserlerle girmiş daha sonra yazarlarımız tarafından örnekleri verilmiştir.

İlk çeviri roman Yusuf Kâmil Paşa’ya ait “Telemak” romandır. Bu eserin ardından edebiyatımızda birçok ilk özelliği taşıyan roman kaleme alınmıştır. İlk yerli roman Şemsettin Sami tarafından kaleme alınmış “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı romandır. İlk edebî roman Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanı ve ilk tarihî roman da Namık Kemal’in “Cezmi” adlı romanıdır. Türk edebiyatındaki ilk köy romanı ve ilk natüralist roman Nabizade Nazım’ın “Karabibik” adlı eseridir. İlk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası”, ilk psikolojik roman Mehmet Rauf’un “Eylül” adlı romanı, ilk polisiye roman Ahmet Mithat Efendi’nin “Esrar-ı Cinayet” adlı romanıdır. Türk edebiyatındaki ilk psikolojik roman denemesi ve ilk tezli roman Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı romanıdır. Romanlarıyla edebiyatımızda önemli bir yere sahip olan Halit Ziya “Mai ve Siyah” adlı romanıyla Batılı anlamda ilk romanı kaleme almıştır. İlk roman özelliği taşıyan bu eserlerden sonra roman türünün daha başarılı örnekleri verilmiştir ve roman türü gün geçtikçe gelişmiştir.

Roman türleri

Romanlar, konularına ve bağlı oldukları akımlara göre iki başlık altında sınıflandırılmaktadır.

A. Konularına göre romanlar

İçerdikleri konulara göre romanlar, sekiz başlık altında ele alınabilmektedir.

1. Sosyal roman: Toplumsal sorunları ve konuları ele alan romanlardır. Bu romanlar kendi içinde tezli romanlar, töre romanları ve köy romanları olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Türk edebiyatında Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası”, Ahmet Mithat Efendi’nin “Felatun Bey ve Rakım Efendi” romanı, Orhan Kemal’in “Bereketli Topraklar Üzerinde” adlı romanı sosyal roman örnekleridir.
2. Tarihî roman: Tarihin değişik dönemlerindeki kişi ya da olayları anlatan romanlardır. Bu tür romanlarda yazar düşsel ögelerle gerçeği harmanlayarak ele almaktadır. Ancak düşsel ögelere rağmen anlatılan tarihî gerçeklerle örtüşmektedir. Dünya edebiyatında ilk örneğini Walter Scott “Vaverley” adlı eseriyle vermiştir. Türk edebiyatında ise ilk örneği Namık Kemal’in “Cezmi” adlı romanıdır. Bunun dışında edebiyatımızda Hüseyin Nihal’in “Deli Kurt” romanı, Tarık Buğra’nın “Küçük Ağa” romanı da tarihî romanlardır.
3. Macera romanı: Günlük hayatın dışında kalan, şaşırtıcı, değişik olayların anlatıldığı romanlardır. Hızlı bir akış ile ilerleyen bu romanlar, genel anlamda okuyucuyu heyecanlandıran ve meraklandıran romanlardır. Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi’nin “Hasan Mellah” adlı eseri bu türün örneği olarak ele alınmaktadır.
4. Polisiye ve egzotik roman: Kimi sınıflandırmalar da macera romanı içerisinde de yer alan bu başlık ayrı şekilde de ele alınabilmektedir. Polisiye romanlarda daha çok suç ve suçlular işlenirken, egzotik romanlarda ise töre ve gelenekler ele alınmaktadır. Türk edebiyatında polisiye romanın ilk örneğini Ahmet Mithat Efendi “Esrar-ı Cinayet” adlı romanıyla vermiştir.
5. Psikolojik roman: Tahlil roman da denen bu türde kahramanların ayrıntılı ruh çözümlemeleri yapılmaktadır. Dünya’da psikolojik roman türünün ilk örneği M. de la Fayette’in “La Princesse de Cleves” adlı romanı olarak ele alınmaktadır. Türk edebiyatında tahlil roman olarak da bilinen psikolojik romanın ilk örneği ise Mehmet Rauf’un “Eylül” adlı romanıdır. Fakat Eylül adlı romandan önce Tanzimat Edebiyatı Dönemi’nde Nabizade Nazım ilk psikolojik roman denemesi olan “Zehra”adlı eseri yazmıştır.
6. Fantastik roman: Hayal gücüne dayanan bu romanlar, 19. yüzyılda yaygınlık kazanmıştır. Türk edebiyatında Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın “Gulyabani” adlı romanı türün örneğidir.
7. Bilim kurgu romanı: Gelecekte yaşanabilecek olayların anlatıldığı romanlardır.
8. Biyografik ve otobiyografik roman: Kişinin kendi hayatını anlattığı romanlar otobiyografik, başkasının hayatını anlattığı romanlarsa biyografik olarak ele alınmaktadır.

B. Bağlı oldukları akımlara göre romanlar

Bağlı oldukları akımlara göre romanları 6 başlık altında ele almak mümkündür.

1. Klasik roman: Bu akımda roman çok az gelişmiştir.
2. Romantik roman: Klasik akıma tepki olarak doğan romantizm akımında olaylar duygusallıkla ele alınmaktadır.
3. Realist roman: Olayları, kahramanları gerçek bir bakışla ele alan roman türüdür. Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası” adlı roman bu türün Türk edebiyatındaki ilk örneğidir.
4. Natüralist roman: Gerçekçilik ileri bir boyuttadır. Bu türün Türk edebiyatındaki ilk örneği Nabizade Nazım’ın “Karabibik” adlı romanıdır.
5. Modern roman: Olay, zaman, mekân, kahraman gibi ögeler değiştirilerek ele alınmaktadır.
6. Postmodern roman: 20. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren edebiyatta kendisini gösteren bir roman türüdür. Türk Edebiyatında “Oğuz Atay ve Orhan Pamuk” postmodern roman türünün mihenk taşlarıdır.