Ekosistem nedir? Ekosistem nasıl oluşur?
Ekosistem, belirli bir bölgede bulunan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu bütüne verilen isimdir. Bu canlı ve cansız unsurlar besin döngüsü ve enerji akışı aracılığıyla birbirlerine bağlıdır. Ekosistem kavramını ilk kez İngiliz botanikçi Arthur G. Tansley kullanmıştır.
Ekosistemi oluşturan canlılar temel olarak 3’e ayrılır. Bunlar; üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılardır.
Üreticiler: İnorganik maddelerden organik maddeleri sentezleyebilen canlılardır. Ekosistemde birinci basamakta yer alırlar. Besin üretirken güneş enerjisini organizmaların kullanabileceği kimyasal enerjiye dönüştüren canlılara fotosentetik üreticiler adı verilmektedir. Bazı üretici canlılar ise inorganik maddeleri oksitleyerek açığa çıkan kimyasal enerjiden organik madde sentezlerler. Bu canlılara da kemosentetik üreticiler adı verilmektedir. Bitkiler, algler ve bazı bakteriler üretici canlılardandır.
Tüketiciler: Ekosistemde ikinci basamakta yer alan tüketiciler, besinlerini dışarıdan hazır olarak alırlar. Hayvanlar, mantarlar ve çok sayıda bakteri türü tüketici canlılardandır. Bu canlıların atmosfere verdiği karbondioksit ile bitkiler fotosentez yapar. Bitkilerle beslenen otçullara birincil tüketici, birincil tüketicilerle beslenenlere ikincil tüketici ve ikincil tüketicilerle beslenen canlılara da üçüncül tüketici adı verilmektedir.
Ayrıştırıcılar: Ekosistemin üçüncü basamağında yer alan ayrıştırıcılar, ölen bitki ve hayvan artıklarını parçalayarak besin ihtiyacını karşılarlar. Bu sayede canlı artıkları doğada birikmemiş olur. Mantarlar ve bazı bakteriler ayrıştırıcı canlılardandır. Ayrıştırıcılar, ölü organik maddeyi parçalayarak karbonu atmosfere geri bırakır, ölü biyokütlede depolanan besinleri bitkiler ve diğer mikroplar tarafından kolaylıkla kullanılabilecek bir forma dönüştürerek besin döngüsünü kolaylaştırır.
Ekosistemler su ve kara ekosistemi olarak üzere ikiye ayrılır. Su ekosistemine örnek olarak göller, balıklar ve nehirler verilebilir. Kara ekosistemine örnek olarak ise ormanlar, çöller ve dağlar verilebilir.
Ekosistem nasıl oluşur?
Bir ekosistemde aralarında belirli bir dengenin ve düzenin olduğu canlı ve cansız varlıklar bulunmaktadır. Bu sistemin içerisinde yer alan canlı ve cansız tüm varlıklar birbirleriyle sıkı ilişki halindedir. Ekosistemlerde canlı ve cansız varlıklar, üç temel işlev ile birbirlerine bağlanmaktadır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
- Enerji akımı
- Kimyasal madde döngüleri
- Popülasyon denetimleri
Ekolojik düzen içerisinde en üst düzeyde yer alan birim biyosferdir. Biyosferin ardından ekosistem gelmektedir. Ekolojideki organizasyon düzeyini büyükten küçüğe şu şekilde sıralayabiliriz:
- Biyosfer
- Ekosistem
- Komünite
- Popülasyon
Ekosistem, biraz önce de değinildiği gibi doğal dengenin olduğu bir sistemdir. Bu dengenin bozulması ciddi ekolojik sorunlara yol açabilmektedir. Dünyanın son yıllarda karşılaştığı en büyük sorunlardan olan küresel ısınma, ekosistemin dengesinin de bozulmasına yol açıyor. Aynı zamanda çevre kirliliği de ekosistemin dengesini bozarak küresel ısınmaya yol açıyor.
Kaynakça
Prof. Dr. Meral Avcı, Ekosistem Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi
Ekosistem İşlevleri, Ankara Üniversitesi
